kowalstwo artystyczne – historia

Kowalstwo artystyczne jest jednym z najstarszych zawodów, o czym świadczą znaleziska, z których nieliczne zachowały się do naszych czasów.

W aktualnych czasach kowalstwo artystyczne głównymi wyrobami są ogrodzenia metalowe, ogrodzenia rezydencyjne, ogrodzenia panelowe nowoczesne, bramy dwuskrzydłowe, bramy przesuwne, przęsła metalowe kute, altany ogrodowe kute, meble ogrodowe, wiaty śmietnikowe, daszki nad drzwi, kraty okienne.

Metaloplastyka miała swoje początki na terenach Bliskiego Wschodu, datowane jest na połowę II tysiąclecia p.n.e. Odkrywszy plastyczność materiału, zaczęto go używać do wytwarzania przedmiotów codziennego użytku oraz broni np. ostrza oszczepów, prymitywne narzędzia rolnicze czy noże.

Zapisy historyczne dostarczają nam informacji na temat użytkowania żelaza w czasach Rzymskich. Rzymianie i Grecy, nie wyrabiali wyłącznie narzędzi oraz broni, ale również przedmioty artystyczne takie jak: dekoracyjne meble, rzeźby, płaskorzeźby, rama obrazu, rama lustra itp. . Wykopaliska dostarczały licznych dowodów na to, że na początku epoki cesarskiej ( w I w. n.e.) poziom wykorzystywanych przedmiotów z metalu był bardzo wysoki. Wystarczy przypomnieć o ręcznie kutych krzesłach, które były wygięte w charakterystyczny sposób, o ich skrzyżowanych nożycowo nogach, na których do wieku XVI były wzorowane siedziska popularne w całej europie. W tamtych czasach stosunkowo często używano metalu w architekturze: solidne kraty okienne kute, kraty drzwiowe, które zasłaniały okna i drzwi, gwoździe i nity oraz inne elementy metalowe, które służyły do umacniania domów, by zapewnić mieszkańcom lepszą ochronę w razie ataku wroga.

Największy skok w rozwoju kowalstwa artystycznego datuję się w sztuce na okres romański (około 1050-1200 ). Wykonano wówczas najprzeróżniejsze kraty o wysokim poziomie artystycznym np. kraty do drzwi lub ogrodzenia grabów. Najczęściej wykonywano je z pionowych prętów, jednak gęsto przeplatanych elementami dekoracyjnymi w formie spiral i wolut. Odbiło się to w architekturze Katedry Notre Dame w Paryżu. W zachodniej części katedry, znajduje się charakterystyczna metalowa krata drzwiowa. O jej wyjątkowości świadczy złożoność konstrukcji oraz niecodzienne ręcznie kute zdobienia motywy flory i fauny (ptaki, ślimaki, liście, kwiaty).

W okresie gotyckim, omijając wyroby typu : metalowe drzwi, kraty, zawiasy itp., wykonywano również wiele innych przedmiotów mających zastosowanie w ówczesnej gospodarce. W tym okresie ( w XIIIw. – XV w. ) formy wyrobów kowalstwa artystycznego były dostosowane do form architektury – stosuje się kompozycje geometryczne. Dopiero w późniejszym czasie pojawia się wzornictwo linearne, roślinne np. motywy liści. Tej epoce specjalnie wyróżnienie należy się kratom kutym. Nie mniej jednak w owym czasie wykonywano również wiele ręcznie kutych kinkietów, żyrandoli, świeczników, lamp, krzyży i innych przedmiotów sakralnych, które do tej pory można spotkać w kościołach.

W okresie renesansu wraz z rozwojem i rozkwitem wielu dziedzin artystycznych, rozpoczął się również rozwój sztuki kowalskiej. Motyw który był najbardziej znany i wykorzystywany to liście akantu, które wiły się pomiędzy sylwetkami ludzi lub zwierząt. Mówiąc o architektonicznych ornamentach metaloplastycznych, jest zasadne wspomnieć o elementach umiejscowionych na fasadzie budynków m.in. uchwyty do chorągwi, uchwyty do pochodni, lampy czy kołatki.

Na początku wieku XVIII w okresie baroku, w kowalstwie artystycznym rozwinął się nowy styl, ogrodzenia rezydencyjnego. Metaloplastyka w ówczesnym czasie świadczyła usługi na rzecz architektury m.in. kraty, okucia do pałaców i rezydencji możnych ludzi czy kościołów. Elegancja tych bram, balustrad, schodów i krat balkonowych, każe zapomnieć o surowej i ciężkiej naturze materiału, z którego zostały wykonane. Jako elementy zdobne krat stosowano wówczas ozdoby kwiatowe w kształcie różnego rodzaju metalowych wianuszków i girland. W koronach krat bramowych znajdowały się zwykle herby rodowe obramowane wyszukanymi stalowymi elementami zdobniczymi. Ówcześni kowale artyści do perfekcji opanowali technikę obróbki i znajomość właściwości stali: gięcie wici roślinnych, woluty i festony urzekające bogactwem i harmonią kompozycji. Wyroby z tego okresu cechuje bujność i bogactwo form.

Wraz z uprzemysłowieniem nadeszła epoka odlewnictwa, najbardziej rozpowszechniona w XIX wieku, gdzie zaczął się styl empire. Proste formy i elementy zdobnicze były wówczas wykonywane inną techniką, co spowodowało pewien zastój w rozwoju kowalstwa artystycznego. Tak więc tradycyjne wyroby metaloplastyczne na kowadle zaczęły odchodzić w zapomnienie. Popularność zdobyło żeliwo, a kształt nadawał mu już nie kowal, lecz modelarz. Metaloplastyka artystyczna nadal istniała lecz tylko w niektórych regionach, jednakże można powiedzieć że sztuki dekoracyjne odeszły od kutego metalu.

Na przełomie wieku XIX i XX następna generacja kowali artystycznych również stworzyła wiele cennych dzieł metaloplastycznych o nieprzemijającej wartości artystycznej.

Styl secesyjny rozwinął zainteresowanie sztuką stosowaną i na tej fali odżyła metaloplastyka artystyczna, także po długim czasie powielania dawnych wzorów zaczerpniętych ze stylów historycznych zaczęły powstawać dzieła nowatorskie, w pełni oryginalne. Wraz z nowym nurtem w sztuce znów zatriumfowała ornamentyka, fryzy, płynne falujące linie. Odnalazło siłę wyrazu, jaka cechowała je do czasu renesansu, a dekoracja z kutego metalu stawała się nie kiedy dominującym elementem całego budynku.

Po tym jak secesja ustąpiła, sztuka kowalska, podobnie jak inne dziedziny twórczości artystycznej, zeszły na drugi plan. Oczywiście dzięki coraz powszechniejszemu użyciu żelbetu, metal nadal był niezbędny w architekturze, jednakże z racji pełnionej funkcji, nie jako element dekoracyjny. I tak przez kilka dziesięcioleci metaloplastykę zastąpiono nowszymi materiałami np. w produkcji przedmiotów codziennego użytku – plastik.

Historia kowalstwa na ziemiach polskich sięga końca epoki rzymskiej. Do momentu powstania przemysłowej produkcji metalurgicznej, czyli około XVII wieku, niemal cały proces obróbki żelaza odbywał się ręcznie – siłą mięśni kowala i jego pomocników. Działalność kowali była niezwykle istotna – to oni prowadzili produkcję oręża wojennego (miecze, zbroje, okucia tarcz, strzały, oszczepy0. Ponadto już w późniejszych okresach byli najważniejszymi mieszkańcami swoich wsi, ułatwiając pracę na roli, dzięki produkcji narzędzi. Z czasem kowale zaczynali dbać o stronę wizualną swoich prac. Przedmioty codziennego użytku stawały się jednocześnie ozdobą domostw. Sukcesywnie wzbogacana ornamentyka kowalska determinowała również wzbogacenie technik zdobnictwa i łączenia metalu.